Το Γενικό Νοσοκομείο Σύρου «Βαρδάκειο και Πρώιο» είναι δημόσιο νοσηλευτικό ίδρυμα με συνολική δύναμη 150 κλινών ανήκει στην 2η Δ.Υ.ΠΕ. Πειραιώς & Αιγαίου και βρίσκεται στην Ερμούπολη της Σύρου στην Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου. Στη θέση που βρίσκεται σήμερα κτίστηκε κυρίως με χρηματικές δωρεές εν ζωή, του αείμνηστου Ιωάννη Κυριαζή Βαρδάκα και κεφάλαια από τη συγχώνευση τριών κληροδοτημάτων που άφησε ο ίδιος με ιδιόχειρη διαθήκη τo 1943. Στην αποπεράτωση του νοσοκομείου συνέβαλε επίσης το κληροδότημα του Σταματίου Κωνσταντίνου Πρώιου και το Ελληνικό Δημόσιο με το 1/10 της συνολικής δαπάνης. Η λειτουργία του άρχισε την 18η Οκτωβρίου 1958, ενώ τα επίσημα εγκαίνια του νοσοκομείου έγιναν την 14η Ιουλίου 1959.
Το Γενικό Νοσοκομείο Σύρου αποτελεί συνέχεια άλλου, του πρώτου στην Ελλάδα οργανωμένου νοσοκομείου, το οποίο κτίστηκε στην Ερμούπολη το 1825-1826 με πρωτοβουλία του αείμνηστου Ρόδιου αρχιτέκτονα Γεωργίου Μηλιώνη. Ο Γεώργιος Μηλιώνης έθεσε το θεμέλιο λίθο και διέθεσε την περιουσία του (200 ισπανικά δίστηλα της εποχής) για τον σκοπό της ανέγερσης του νοσοκομείου. Η πρωτοβουλία του αυτή, κατέστη δυνατή λόγω της αποφασιστικής συνεισφοράς των εμπόρων και άλλων εύπορων κατοίκων του νησιού.
Το Νοσοκομείο θεμελιώθηκε το 1825, ξεκίνησε τη λειτουργία του το 1827 και διοικείτο από εφορία (συμβούλιο) η οποία ελεγχόταν από τη Δημογεροντία. Το έτος 1837 έγινε δημοτικό νοσοκομείο και έκτοτε διοικείτο από αδελφάτο, το οποίο διόριζε το Δημοτικό Συμβούλιο της Ερμούπολης, με πρόεδρο τον εκάστοτε Δήμαρχο της πόλης. Τις δαπάνες λειτουργίας του, κάλυπταν αρχικά εισφορές των ιδρυτών και των κατοίκων, κυρίως των εμπόρων και της εύπορης τάξης. Με το νόμο ΙΑ/9069/1845 επιβλήθηκε φόρος (“προς έν τέταρτον τοις εκατόν κατά την τελωνειακήν διατίμησιν” στα εμπορικά πλοία που χρησιμοποιούσαν τότε το λιμάνι της Ερμούπολης, υπέρ του Δημοτικού Νοσοκομείου για την κάλυψη των λειτουργικών του εξόδων.
Σταμάτιος Κωνσταντίνου Πρώιος
Το 1882, ο αείμνηστος Σταμάτιος Κωνσταντίνου Πρώιος, μεταξύ των άλλων άφησε υπέρ του Δημοτικού Νοσοκομείου «Η ΕΛΠΙΣ» όπως ήταν η επωνυμία του, ένα κληροδότημα 600.000 δρχ. (145 μετοχές της Εθνικής Τράπεζας), με τις προσόδους των οποίων από το έτος 1885 και μετά, εξασφαλίστηκε το μεγαλύτερο μέρος των εξόδων λειτουργίας του, (το υπόλοιπο το συμπλήρωνε ο δήμος). Όμως το νοσοκομείο αυτό ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1930, είχε ξεπεραστεί καθώς οι δομές λειτουργίας του ασφυκτιούσαν στις περιορισμένες πλέον εγκαταστάσεις του.
Ιωάννης Κυριαζή Βαρδάκας
Ο Ιωάννης Κυριαζή Βαρδάκας, με τις από 24, 28 και 29 Ιουλίου 1938 δωρητήριες επιστολές του, δώρισε προς το κράτος 12.200.000 δραχμές της εποχής εκείνης, με σκοπό την ανέγερση νέου νοσοκομείου. Με τον Α.Ν. 1727/1939 έγινε αποδεκτή η μεγάλη δωρεά του και την 30/4/1939 παρουσία του ιδίου, θεμελιώθηκε και άρχισε η ανοικοδόμηση του νέου κτιρίου του «Βαρδακείου και Πρωίου Νοσοκομείου Σύρου» όπως μετονομάστηκε το Δημοτικό Νοσοκομείο «Η ΕΛΠΙΣ».
Ο Ιωάννης Βαρδάκας όμως δεν σταμάτησε σε αυτή τη δωρεά. Φρόντισε με την από 14-7-1943 ιδιόχειρη διαθήκη του και κληροδότησε ολόκληρη την περιουσία του υπέρ των νοσηλευτικών και φιλανθρωπικών ιδρυμάτων της Σύρου αλλά και ορισμένων της Αθήνας. Το μεγαλύτερο μέρος, 52% των μετοχών που του ανήκαν στο Νηματουργείο Σύρου Βαρδάκας Α.Ε., το άφησε υπέρ του Βαρδακείου και Πρωίου Νοσοκομείου Σύρου. Στο Βαρδάκειο Φθισιατρείο Σύρου, άφησε το 24% και στο Άσυλο Φρενοβλαβών Σύρου, επίσης 24% των μετοχών του, με σκοπό την αποπεράτωση του νοσοκομείου και τη συνέχιση της λειτουργίας των άλλων δύο ιδρυμάτων.
Στην πρώτη σελίδα της ιδιόχειρης διαθήκης του, γράφει:
«Υποχρεώ και διατάσσω το Διοικητικό Συμβούλιο του Βαρδακείου και Πρώιου Νοσοκομείου Σύρου, ευθύς ως οι εκτελεσταί της διαθήκης μου καταθέσωσι εις την ΕΤΕ, τας ως άνω αναφερόμενας μετοχάς μου, της εταιρείας Νηματουργείο Σύρου, Βαρδάκας ΑΕ, ΠΡΟΒΩΣΙΝ εις τον διορισμό ειδικευμένων και καταλλήλων επιστημόνων, δια την καθημερινήν και συνεχήν λειτουργίαν του εν λόγω νοσοκομείου και δια την συμπλήρωση παντός άλλου κατά την κρίση του (του ΔΣ) αναγκαίου πράγματος, ώστε να καταστεί το νοσοκομείο πλήρες και να δύνανται οι νοσηλευόμενοι εν αυτώ, να ευρίσκουσιν παν αναγκαίον και χρήσιμον μέσον δια την θεραπείαν των.»
Οι οικοδομικές εργασίες όμως, σταμάτησαν λόγω του ελληνο-ιταλικού πολέμου. Ο Ιωάννης Κυριαζή Βαρδάκας πέθανε την 4η Απριλίου 1945 χωρίς να προλάβει να δει το έργο του να ολοκληρώνεται ενώ ο πόλεμος μηδένισε πολλά περιουσιακά του στοιχεία.
Βαρδάκειο και Πρωίο Νοσοκομείο και Φθισιατρείο Σύρου
Τον Ιανουάριο του 1954 παρά την καταστροφή του πολέμου, με ενέργειες του νέου Διοικητικού Συμβουλίου του νοσοκομείου υπό την Προεδρία του δικηγόρου Σύρου, Γεωργίου Αθανασίου Θραψιάδη -και ενώ το νοσοκομείο λειτουργούσε ακόμη στο παλαιό κτίριο- εγκρίθηκε με το ΝΔ 2716/1953 η συγχώνευση της περιουσίας των κληροδοτημάτων που άφησε ο Ι. Κ. Βαρδάκας, υπέρ του Βαρδακείου και Πρωίου Νοσοκομείου Σύρου, του Βαρδακείου Φθισιατρείου Σύρου, και του Βαρδακείου Ασύλου Φρενοβλαβών Σύρου, τα οποία μέχρι τότε τα δύο πρώτα λειτουργούσαν αυτοτελώς με δικούς τους προϋπολογισμούς, ενώ το Βαρδάκειο Άσυλο Φρενοβλαβών είχε ήδη σταματήσει τη λειτουργία του το 1949. Με τη ρευστοποίηση των μετοχών που άφησε ο Ιωάννης Βαρδάκας στα κληροδοτήματά του αυτά και εκατόν σαράντα πέντε ακόμη μετοχών που είχε διαθέσει ο Σταμάτιος Πρώιος υπέρ του παλαιού νοσοκομείου για τη λειτουργία του, βρέθηκαν τα αναγκαία χρήματα για την αποπεράτωση του κτιρίου του νοσοκομείου. Το Ελληνικό Κράτος συμπληρώνει το υπόλοιπο ποσό (800.000 δραχμές, δηλαδή το 1/10 της συνολικής δαπάνης) και το κτίριο αποπερατώνεται, σύμφωνα με τη βούληση του Ιωάννη Βαρδάκα. Ονομάζεται ΒΑΡΔΑΚΕΙΟ ΚΑΙ ΠΡΩΙΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΚΑΙ ΦΘΙΣΙΑΤΡΕΙΟ ΣΥΡΟΥ μιας και το αντιφυματικό θεραπευτήριο θα λειτουργούσε στις εγκαταστάσεις του.
Στις αρχές της δεκαετίας του 50 το ημιτελές ακόμα κτίριο του νοσοκομείου χρησιμοποιήθηκε ως παιδούπολη με διακριτικό τίτλο «Ο ΑΓΙΟΣ ΑΝΔΡΕΑΣ» Ήταν μία από τις 52 παιδουπόλεις που λειτούργησαν σε ολόκληρη την Ελλάδα την εποχή εκείνη μετά τον εμφύλιο. Το παλαιό Δημοτικό Νοσοκομείο «Η ΕΛΠΙΣ» λειτούργησε μέχρι την 15η Οκτωβρίου του 1958. Το κτίριο του νέου νοσοκομείου ήταν έτοιμο και εξοπλισμένο. Το διήμερο 16 – 18 Οκτωβρίου 1958, ασθενείς, προσωπικό, η διοίκηση, το αρχείο και ο χρήσιμος παλαιός εξοπλισμός του, μεταφέρθηκαν στο κτίριο του καινούργιου Νοσοκομείου το οποίο άρχισε αμέσως τη λειτουργία του. Από το σύνολο της πιο πάνω περιουσίας, μετά τη συγχώνευση των τριών ιδρυμάτων και την εκποίηση των μετοχών τους τη δεκαετία του 1950, έμεινε ένας αριθμός 1240 μετοχών της Εθνικής Τράπεζας από το κληροδότημα του Ιωάννη Κυριαζή Βαρδάκα υπέρ του Βαρδακείου Φθισιατρείου Σύρου. Οι μετοχές αυτές απετέλεσαν τη βάση του υπάρχοντος κληροδοτήματος του νοσοκομείου. Το 2010 το κληροδότημα κατείχε περίπου 280.000 μετοχές της Εθνικής Τράπεζας. Με τη διαθήκη του ο Ιωάννης Κυριαζή Βαρδάκας, άφησε λοιπόν στη Σύρο ένα σημαντικότατο δώρο το οποίο υπάρχει μέχρι και σήμερα, χάρις στις ενέργειες του τότε διοικητικού συμβουλίου του νοσοκομείου.
Διαχειριστής του κληροδοτήματος αυτού, ορίστηκε από τον ίδιο τον διαθέτη, το εκάστοτε Διοικητικό Συμβούλιο του Βαρδακείου και Πρωίου Νοσοκομείου Σύρου. Το κληροδότημα αποτελεί κεφάλαιο αυτοτελούς διαχειρίσεως -η περιουσία του δηλαδή είναι διαχωρισμένη από αυτήν του νοσοκομείου- διαθέτει μετοχές της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος από τα μερίσματα της οποίας έλαβε -πριν την κρίση των μνημονίων- σημαντικά ποσά και σήμερα διαθέτει ακόμα, αξιόλογο οικονομικό απόθεμα, που βοηθά το νοσοκομείο να αντιμετωπίσει άμεσες ανάγκες του, κατά την κρίση της διοικήσεώς του και σύμφωνα πάντα με τη βούληση του διαθέτη Ιωάννη Κ. Βαρδάκα, όπως αυτή τροποποιήθηκε με την 9487/1999 απόφαση του Εφετείου Αθηνών μετά από ενέργειες του τότε υπόλογου διαχειριστή του κληροδοτήματος. (Βλέπε κληροδοτήματα).
Σύλλογος Υγιεινής Σύρου και Φιλάνθρωπος Επιτροπή Ερμουπόλεως.
Τα δύο αυτά ιδρύματα είχαν περιέλθει σε δεινή οικονομική θέση, όταν ο Ιωάννης Βαρδάκας αποφάσισε να διαθέσει τη μεγάλη του δωρεά, το 1938 με αποκλειστικό σκοπό τη συνέχιση της λειτουργία των. Έτσι λοιπόν συστάθηκε το Βαρδάκειο Φθισιατρείο Σύρου (ΦΕΚ 46Α 6-2-1940) και αργότερα το Βαρδάκειο Άσυλο Φρενοβλαβών Σύρου (ΦΕΚ 262Α 29-10-1945), όπως μετονομάστηκαν ο Σύλλογος Υγιεινής Σύρου και η Φιλάνθρωπος Επιτροπή Ερμουπόλεως.
Το Βαρδάκειο Φθισιατρείο Σύρου, βρίσκεται στο δρόμο από την Ερμούπολη προς το Πισκοπειό, 300 περίπου μέτρα πριν το κοκκινόσπιτο, δεξιά όπως ανεβαίνει ο δρόμος. Το Εμπειρίκειον Περίπτερον, όπως αναγράφεται στη σχετική ταμπέλα στην πρόσοψη του κτιρίου, θεμελιώθηκε στις 3 Απριλίου 1921, στη θέση Αυροφίλητο, με δαπάνες του Ανδριώτη Εφοπλιστή Λεωνίδα Εμπειρίκου. Στο θεμέλιο λίθο στην μία πλευρά υπήρχε χαραγμένος σταυρός και στην άλλη έγραφε:
«Χορηγούντος Λεωνίδα Εμπειρίκου.
Επί Νομάρχου Νικολάου Λουριώτου.
Δημαρχούντος Εμμανουήλ Τσιροπινά.
Ετέθη θεμέλιος λίθος τη 3η Απριλίου 1921.»
Το όλο συγκρότημα μαζί με την προϋπάρχουσα βίλα (οικία της οικογένειας) και τον περιβάλλοντα χώρο, παραχώρησε δωρεάν ο ίδιος ο Λεωνίδας Εμπειρίκος για να χρησιμοποιηθεί ως Αντιφυματικό Θεραπευτήριο, στον Σύλλογο Υγιεινής Σύρου, που είχε συσταθεί το 1918 με πρωτοβουλία του ιατρού Ιωάννη Αρφάνη, για την περίθαλψη των φυματικών και είχε γενικότερη φιλανθρωπική δραστηριότητα. Μέλος του πρώτου Διοικητικού του Συμβουλίου ήταν ο Εμμανουήλ Βαρδάκας αδελφός του Ιωάννη, ο οποίος άφησε το ποσό των 300.000 δρχ. ως κληρονομιά για τη συντήρηση του θεραπευτηρίου. Το έτος 1940 άλλαξε η νομική του μορφή (έγινε Ν.Π.Δ.Δ) και μετονομάστηκε σε “Βαρδάκειο Φθισιατρείο Σύρου”, λόγω της μεγάλης δωρεάς που άφησε εν ζωή, ο Ιωάννης Κυριαζή Βαρδάκας υπέρ του φθισιατρείου. Το όλο οικόπεδο (10.500 περίπου τ.μ.) με τα κτίρια, μετά τη διάλυση του Συλλόγου Υγιεινής, περιήλθε στην ιδιοκτησία του Γενικού Νοσοκομείου Σύρου. Συνεχίζει να ανήκει στο νοσοκομείο και ανακαινισμένο αρχικά λειτούργησε (από το 1995) ως Μέση Τεχνική Επαγγελματική Νοσηλευτική Σχολή, στη συνέχεια ως Κέντρο Επαγγελματικής Κατάρτισης. Τον Σεπτέμβριο του 2009 λειτούργησε ως Επαγγελματική Σχολή Βοηθών Νοσηλευτών και σήμερα λειτουργεί πάλι ως Δημόσιο Ινστιτούτο Επαγγελματικής Κατάρτισης (Δ.Ι.Ε.Κ.).
Το ΑΣΥΛΟ ΦΡΕΝΟΒΛΑΒΩΝ ΣΥΡΟΥ ιδρύθηκε το 1908 από το σωματείο «Φιλάνθρωπος Επιτροπή Ερμουπόλεως» υπό την Προεδρία, του τότε Μητροπολίτη Σύρου Αθανάσιου Λεβεντόπουλου. Ξεκίνησε τη λειτουργία του τον Οκτώβριο του ιδίου έτους και λειτούργησε στο γνωστό κτίριο του Λοιμοκαθαρτηρίου (μετέπειτα φυλακών) στα Λαζαρέτα, που παραχωρήθηκε στην Φιλάνθρωπο Επιτροπή Ερμουπόλεως προς χρήση από την Ελληνική Κυβέρνηση, με σκοπό τη περίθαλψη των απόρων φρενοβλαβών που περιεφέροντο ρακένδυτοι στην Ερμούπολη. Με δωρεές και εράνους του συριανού λαού ανακαινίστηκε η Βορειοανατολική πλευρά του ερειπωμένου κτιρίου, στην οποία στεγάστηκαν οι ασθενείς. Την 23/4/1915 απέκτησε νομική προσωπικότητα με τον τίτλο “Φιλάνθρωπος Επιτροπή Ερμουπόλεως” Με το από 29/10/1945 Β.Δ., μετονομάστηκε σε “Βαρδάκειο “Άσυλο Φρενοβλαβών Σύρου” λόγω των κληροδοτημάτων που άφησε υπέρ του ασύλου ο Ιωάννης Βαρδάκας και μετατράπηκε σε Ν.Π.Δ.Δ. Το 1949 σταμάτησε η λειτουργία του, καθώς οι ασθενείς του μεταφέρθηκαν σε νοσοκομείο της Αθήνας. Μέχρι τότε, τη διοίκηση και τη λειτουργία του, ασκούσε το Διοικητικό Συμβούλιο του Βαρδακείου και Πρωίου Νοσοκομείου και Φθισιατρείου Σύρου.
Σήμερα
Σήμερα το νοσοκομείο καλύπτει σχεδόν το σύνολο των παθολογικών και χειρουργικών ειδικοτήτων. Οι χειρουργικές αίθουσες είναι πλήρως οργανωμένες, εξοπλισμένες με τον πλέον σύγχρονο εξοπλισμό, και ανταποκρίνονται σε μεγάλη ποικιλία χειρουργικών επεμβάσεων της γενικής χειρουργικής, ενδοσκοπικές – λαπαροσκοπικές, της ορθοπεδικής, της οφθαλμολογίας, της ωτορινολαρυγγολογίας, της ουρολογίας και της γυναικολογίας. Τα εργαστήρια είναι εξοπλισμένα με σύγχρονα μηχανήματα και επιστημονικό εξοπλισμό που παρέχει υποστήριξη σε όλα τα τμήματα.
Από κτιριακή άποψη το Νοσοκομείο αποτελείται ουσιαστικά από τα δυο παλαιά κτίρια τα οποία αναδιαρρυθμίσθηκαν πλήρως καθώς και από το νεοανεγερθέν κτίριο 1.560 τ.μ. το οποίο στεγάζει πλέον τη διοικητική υπηρεσία, τα καινούρια χειρουργεία και την κεντρική αποστείρωση του νοσοκομείου.
Από το 1989 λειτουργεί στο Νοσοκομείο μας Επαγγελματική Νοσηλευτική Σχολή η οποία στεγάζεται στο κτίριο του παλαιού φθισιατρείου στην περιοχή Πισκοπειό.
